De geniale vriendin door Elena Ferrante
“Niemand begreep ons, alleen wij – zo dacht ik – begrepen elkaar. Wij samen, wij alleen wisten hoe de beklemming die sinds eeuwig, dat wil zeggen zo lang als wij het ons herinnerden, over de wijk lag … De dingen, de personen, de huizen, de straten hadden iets ondraaglijks wat alleen maar acceptabel werd als je alles opnieuw bedacht, als bij een spel. Maar essentieel was dat je kon spelen en zij en ik konden dat, alleen zij en ik.”
Zij en ik zijn Lila en Elena. Zij zijn de hoofdpersonen uit de driedelige Napolitaanse roman-cyclus die gaat over de vriendschap tussen de twee meisjes. Het lijkt alsof de Napolitaanse schrijfster Elena Ferrante de ik-persoon is van het verhaal. De proloog geeft dit ook min of meer aan:
“Lila wil weer eens overdrijven, dacht ik. Ze was het begrip ‘geen spoor’ tot in het absurde aan het doorvoeren. Ze wilde, zesenzestig jaar oud, niet alleen zelf verdwijnen, maar ook het hele leven dat ze achter zich had uitwissen. Ik was verschrikkelijk boos. Laten we maar eens zien wie dit keer zijn zin krijgt, zei ik bij mezelf. Ik zette de computer aan en begon onze geschiedenis op te schrijven, alles wat ik me herinner, tot in de details.”
In De geniale vriendin, deel 1 van de cyclus, volg je Lila en Elena vanaf hun kindertijd tot en met hun puberteit in het Napels van de jaren 50.
De wereld van de meisjes is zo groot als het woonblok met de binnenplaats waarin ze wonen. Lief en leed wordt hier gedeeld. Het harde leven waarin geweld niet ontbreekt wordt uitgebreid beschreven. De moord op buurman Don Achille is het ergste dat de meisjes in hun kindertijd meemaken.
De school is een veilige haven. Elena en Lila doen het hier erg goed en zijn de trots van juf Oliveira. Lila is zowel wat betreft haar schoolresultaten als haar gedrag een opvallend kind.
“Haar haar zat altijd slordig, ze was vuil, op haar ellebogen en haar knieën zaten altijd korsten van verwondingen die geen tijd kregen om te genezen. Haar grote, uiterst levendige ogen konden, voorafgaand aan een briljant antwoord spleetjes worden waarachter een blik lag die niet alleen weinig kinderlijk leek, maar misschien zelfs niet eens menselijk. Elke beweging van haar vertelde je dat het geen zin had om haar kwaad te doen, omdat zij, hoe de dingen ook zouden uitpakken, altijd wel een manier zou vinden om jou nog meer kwaad te doen. De haat was dus tastbaar, ik voelde het.”
Juf Oliveira spoort de ouders van Elena en Lila aan om ze laten doorleren op de middenschool. Elena mag bijlessen nemen bij juf Oliveira en toelatingsexamen voor de middenschool doen. Lila’s ouders piekeren hier niet over.
‘Als je me betaalt, zorg ik dat ze kan leren,’zei Rino.
‘Leren? Waarom? Heb ik geleerd?’
‘Nee.’
‘En heb jij geleerd?’
‘Nee.’
‘Waarom moet jouw zus, een meisje, dan leren?’
Uiteindelijk mag Lila wel dankzij haar broer Rino een korte opleiding volgen. Maar ze gaat er met tegenzin heen en zakt uiteindelijk voor haar examen. Lila leent steeds veel boeken uit de bibliotheek en leest over dezelfde onderwerpen als waar Elena zich op school mee bezig houdt. Ze legt Elena de stof uit die ze niet goed begrijpt. Elena slaagt met vlag en wimpel voor de middenschool en mag naar het gymnasium.
Lila stort zich op de schoenmakerij en wil haar vader overhalen handmatig schoenen te gaan maken. Ze maakt schetsen en samen met Rino naait ze een eerste paar schoenen. Wanneer Rino uiteindelijk zijn vader de schoenen durft te laten zien, ontploft hij en is vol kritiek. Lila heeft er genoeg van en helpt alleen nog haar moeder in het huishouden.
Elena en Lila gaan steeds vaker op stap. Lila krijgt veel aandacht en is niet meer het lelijke jonge eendje van vroeger.
“ … van Lila’s beweeglijke lichaam ging nu iets uit wat de jongens voelden, een energie die hen bedwelmde, als een ruis van naderende schoonheid die steeds dichterbij kwam. De muziek moest ophouden wilden ze, met onzekere glimlachjes en overdreven klappen, weer tot zichzelf komen.”
Voor Elena vervagen de grenzen van de wijk. Op een ochtend neemt haar vader haar mee om de weg naar het gymnasium leren kennen en gaan ze op pad in het voor haar nog onbekende Napels. Het wordt een onvergetelijke dag, waarop ze voor het eerst de zee en de Vesuvius van dichtbij ziet.
Wanneer Elena, gezond gebruind en zonder pukkels, terug is van een werkvakantie op het eiland Ischia, moet ze Lila helpen om Marcello Solana, een hardnekkige aanbidder, van zich af te schudden. Hij koopt zelfs een televisie voor de familie en neemt steeds lekkernijen mee uit de bakkerij van zijn ouders. Lila verzet zich hevig tegen zijn aanzoeken en weigert met hem te trouwen.
Haar volgende aanbidder is de nog veel kapitaalkrachtigere kruidenierszoon Stefano Carracci. Stefano koopt het paar handgemaakte schoenen. Hij heeft grote plannen met het ontwerp. Hij huurt extra ruimte naast de schoenmakerij en trekt personeel aan. De droom van Lila en Rino lijkt werkelijkheid te worden. Hij maakt indruk met zijn mooie auto. Hij overlaadt Lila steeds met cadeaus en mooie kleren. Ze ziet er geweldig uit.
Elena heeft een hekel aan haar ‘Jacqueline Kennedy-van-de-wijkgedrag.’
“Wat kon ze nog meer willen? Niets. Ze had alles. Toen de school weer begon voelde ik meer dan gewoonlijk hoe grijs het schoolleven was.“
Lila lijkt op te gaan in haar nieuwe leventje en is niet meer geïnteresseerd in boeken. Ze noemt Elena haar ‘geniale vriendin’. Elena weet dat ondanks alles Lila dit is.
Lila laat uiteindelijk aan Elena haar twijfels over haar toekomstige leven met Stefano merken. En sneller dan gedacht laat Stefano zijn ware aard confronterend aan haar zien.
Op Lila’s bruiloft raakt Elena in gesprek met Nino die ook naar het gymnasium gaat. Ze vindt het heerlijk om met hem over allerlei dingen te kunnen praten. Ze heeft de indruk dat hij zich wel aan de wijk kan onttrekken en vraagt zich af of dit haar ook zal lukken.
Met de terugblik vanuit de proloog kun je zelf invullen hoe het de beide meisjes in hun verdere leven zal vergaan. In het Italiaans of de Engelse vertaling is het mogelijk om het levensverhaal van Lila en Elena verder te volgen in deel 2 en deel 3 van de romancyclus.
‘De geniale vriendin’ was boeiend van begin tot eind. Er zaten veel onverwachte wendingen in en de sfeer werd goed neergezet. Ik voelde me even aanwezig in Italië.
De beelden zag ik in zwart-wit: de kleur van de film in de jaren 50.
Over de auteur
Wie achter het pseudoniem Elena Ferrante schuilgaat is onbekend. Het weinige dat men van haar weet is dat ze Napolitaans is en dat ze lange tijd in het buitenland heeft gewoond. Over haar redenen voor deze anonimiteit schreef ze ooit: ‘Ik geloof dat boeken, als ze geschreven zijn, hun auteurs niet meer nodig hebben.’ Ze wil niet met haar ervaringen en gevoelens samen met haar boeken in de verkoop worden aangeboden.
‘De geniale vriendin’ (2013) is het eerste deel uit de driedelige romancyclus en is vertaald uit het Italiaans. De oorspronkelijke titel is ‘L’amica geniale’ (2011)
De andere twee delen zijn: ‘Storia del nuovo cognome’ (2012), in de Engelse vertaling Story of a new name (2013), en ‘Storia di chi fugge e di chi resta’ (2013) , in de Engelse vertaling Those who leave and those who stay (september 2014).
Van Elena Ferrante zijn nog drie boeken in het Nederlands vertaald: Kwellende liefde (1996), Dagen van Verlating (2003) en De verborgen dochter (2008).
Uitgeverij Wereldbibliotheek, 2013
Pagina’s 335
Vertaald uit het Italiaans door Marieke van Laake
(oorspronkelijke titel: L’amica geniale)
ISBN 978 90 284 2508 8
E-BOEK 978 90 284 4049 4
recensie door Rieneke de Jong, februari 2014